เทศน์เช้า วันที่ ๗ มกราคม ๒๕๖๐
พระอาจารย์สงบ มนสฺสนฺโต

ณ วัดป่าสันติพุทธาราม (วัดป่าเขาแดงใหญ่) ต.หนองกวาง อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

ตั้งใจฟังธรรมะเนาะตั้งใจฟังธรรมดูสิ เวลาเราจะแก้ปัญหา แก้ปัญหาหนึ่งเจอปัญหาหนึ่ง แก้ปัญหาหนึ่งเจอปัญหาหนึ่ง ไอ้นี่ก็เหมือนกัน ชีวิตของเรามันซับซ้อน มันซับซ้อนจนเราคัดแยกไม่ได้ เราคัดเลือกอย่างไรว่าชีวิตเรานี้มันมาจากไหน ถ้าชีวิตเรามาจากไหน ทุกคนจะบอกว่าชาตินี้เกิดมาเป็นคนดีทั้งนั้นน่ะชาตินี้เราเกิดมาเป็นคนดีนะ เรามีสติสัมปชัญญะเรายังนึกไม่ได้เลยว่าเราทำอะไรที่มันเลวร้ายทำไมชีวิตของเรามันลุ่มๆ ดอนๆ ล่ะ

คำว่า“ลุ่มๆ ดอนๆ” นั่นน่ะมันซับซ้อนมาๆ ซับซ้อนมา ดูสิ สังคมมันซับซ้อนนัก ถ้าสังคมซับซ้อนนักเราต้องมีสติมีปัญญาของเราไงนี่มันปัญหาสังคม แต่ธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ปัญหาของเราไง ถ้าปัญหาของเราคนที่ฉลาด สิ่งที่ปากกัดตีนถีบนะอำนาจวาสนาของคนนะอำนาจวาสนาของคนปากกัดตีนถีบขนาดไหนถ้าเรามีสติปัญญารักษาชีวิตของเรา เราทำคุณงามความดี ทำคุณงามความดีของเรา

ความสุขของคนมันวัดกันด้วยความพอใจของหัวใจเท่านั้นน่ะ ความสุขของคน คนที่เขามีความพอใจอย่างนั้นถ้าเขาประสบความสำเร็จของเขา เขายังไม่มีความสุขของเขาเลย

แต่ของเรานะ ถ้าเรามีสติปัญญาของเราสิ่งที่เราต้องทำเราก็ต้องทำ แล้วถ้ามีสติปัญญามันยั้งคิดได้ไงมันยั้งคิดว่าสังคมเป็นแบบนี้แล้วเราต้องอยู่กับเขาๆ ถ้าเราต้องอยู่กับเขาเราพยายามรักษาชีวิตของเรา พยายามหลบหลีกของเราถ้าหลบหลีกของเรานะ ชีวิตของเรา เรารักษาดูแลชีวิตของเราแล้วถ้าเรามาทบทวนแล้วมันสบายใจ นี่สุจริตความสุจริตมันคุ้มครองเรา เห็นไหม สีเลน สุคตึยนฺติ สีเลน โภคสมฺปทา มีศีลมีธรรมในหัวใจเรานี่แหละ ถ้ามีศีลมีธรรมในหัวใจของเรา

ศาสนาพุทธเป็นศาสนาแห่งปัญญาๆปัญญาที่เราเอาชีวิตของเรารอดพ้นจากโลกรอดพ้นจากเหยื่อ ความเป็นเหยื่อๆ ถ้าเรามีสติปัญญา เราจะไม่เป็นเหยื่อใครทั้งสิ้น ถ้าเราไม่เป็นเหยื่อใครทั้งสิ้น สิ่งที่เราแสวงหามาปัจจัยเครื่องอาศัยๆ ปัจจัยเครื่องอาศัยนะสิ่งที่ปัจจัยเครื่องอาศัย เราพยายามของเรา

เวลาพระบวชใหม่ๆ นะมันก็มีความน้อยเนื้อต่ำใจ เพราะเราเป็นมาก่อนเราถือธุดงค์นะถือธุดงค์อยู่องค์ท้ายสุดเลย แล้วข้างหน้า เวลาข้างหน้า เราทำคุณงามความดีขนาดนี้ เราทำคุณงามความดีขนาดนี้ แต่เวลาเขามาทำบุญ เขาก็ตักใส่บาตรกัน แต่เราธุดงค์ เราตักไม่ได้ มันน้อยใจนะ มันน้อยใจของมัน นี่ยังคิดได้เวลาเราเป็นพระเด็กๆ พระบวชพรรษาแรก

เราทำคุณงามความดี ทำไมคุณงามความดีของเราทำไมมันไม่ประกาศล่ะทำไมคุณงามความดีของเรามันไม่ตอบสนองเราล่ะ เราทำคุณงามความดีของเรา เรายังด้อยกว่าเขา ดูสิ ในบาตรของเขา เขามีเต็มเลย บาตรของเรา เราไม่มีเลยๆ

เพราะสังคมเขายังไม่รู้ไง ความดีๆทำคุณงามความดี สุดท้ายแล้วใครๆ ก็จะมาใส่บาตรพระธุดงค์ใครๆ ก็จะมาใส่บาตรพระธุดงค์จนเขาบอกว่าพระธุดงค์ไม่ธุดงค์แล้วล่ะ เลิก ทั้งๆ ที่ไม่ได้เลิกนะ นี่ความเห็นของโลกๆ การชิงดีชิงเด่น การชิงดีชิงเด่นมันก็ทำของชิงดีชิงเด่นไป ชิงดีชิงเด่นแล้วได้สิ่งใดตอบแทนมา

แต่ถ้าเรามีสติปัญญารักษาหัวใจของเรา ทำคุณงามความดีๆ เราถึงมั่นใจ แล้วเราพูดของเราบ่อยมากทำคุณงามความดีทิ้งเหวทำคุณงามความดีทิ้งเหวเราทำของเราจบก็คือจบ ถ้าจบแล้วสบายใจ เราไม่ต้องไปยุ่งกับใคร แล้วใครเขาจะพูดติฉินนินทาอย่างไรมันเรื่องของเขา มันไม่จริงอย่างที่เขาพูด แต่เราทำคุณงามความดีของเรา

แล้วคุณงามความดีของเรามันอยู่ที่เรานะถ้าของเราเล็กน้อย แต่จิตใจเรายิ่งใหญ่ เราทำแล้วบุญกุศลมหาศาลเลย แต่ถ้าเราไปเทียบเคียงกับคนอื่นเราทำแล้วเราด้อยกว่าเขาๆด้อยกว่าเขาด้วยจำนวน ด้อยกว่าเขาด้วยวัตถุ แต่หัวใจ หัวใจที่มันยิ่งใหญ่ ถ้ามันยิ่งใหญ่นะ เราเห็นคนทำคุณงามความดีอนุโมทนาไปกับเขา ชื่นใจไปกับเขา โอ้โฮ! บุญมหาศาลเลยแล้วมีความสุขด้วย มันมีความสุขในใจ เราอนุโมทนาไปกับเขา เห็นเขาทำคุณงามความดีก็สาธุ แหม! คนนี้ดี เห็นเขารังแกกัน ไม่ดี อันนี้ไม่ดีนี่เราใช้สติปัญญาของเราคัดแยกฝึกหัดตั้งแต่ตอนต้นมา

แล้วพอมาฝึกหัดตอนต้นมา การรักษาหัวใจของเราความสุขของเราๆถ้าคุณงามความดีอย่างนี้นะ ถ้ามันเริ่มต้น เริ่มต้นต้องมีสติปัญญา เราจะรักษาหัวใจของเรา การว่าจะรักษาหัวใจของเรา ธรรมในใจๆถ้าธรรมในใจของเรามันเกิดขึ้น ธรรมในใจเกิดขึ้นนะ สิ่งภายนอกเป็นของชั่วคราว ของอาศัยๆ ของชั่วคราวของอาศัยไม่มีความจำเป็น

ดูสิ เวลาอย่างที่เราว่า เราเป็นพระเด็กพระน้อยขึ้นมา เราเห็น เราไม่ได้อะไรดั่งใจ เราไม่ได้อะไรที่สมกับที่เราทำคุณงามความดีเลย แต่เวลามันโตขึ้นมาๆ พอโตขึ้นมาๆ สิ่งนี้ของมันมากเกินไปแล้วล่ะ ของมันแบบว่ามันจำเป็น สิ่งที่ได้มาเพื่อสังฆะเพื่อสังคม เพื่อสงฆ์

เวลาหัวหน้านะ ดูสิหลวงตา เวลาเขาไปถวายของ “ท่านใช้หรือเปล่าๆ” ท่านทำให้เขาดูเลย เพื่ออะไรเพื่ออนุชนรุ่นหลัง เพื่อพระที่จะสืบต่อไป เพื่อที่จะก้าวขึ้นมาน่ะถ้าหัวหน้าไม่ทำเป็นแบบอย่างหัวหน้าไม่มีน้ำใจ แล้วข้างหลังมันจะอยู่ได้อย่างไร มันจะโตขึ้นมาได้อย่างไรไอ้ที่จะโตขึ้นมาก็โตขึ้นมาตั้งแต่หัวหน้าคุ้มครองดูแล หัวหน้าให้กำลังใจ หัวหน้าดูแล

ถ้ามันโตขึ้นมา สิ่งที่มันมีมากๆ มีมากก็เพื่อสังคม มีมากก็เพื่อหมู่คณะ แต่นี่พอมีมากไง ถ้ามันเป็นจริงๆ มันเป็นจริงอย่างนั้นทำดีได้ดี ทำชั่วต้องได้ชั่ว ฉะนั้นเราทำคุณงามความดีของเราทำคุณงามความดีของเราเพื่อรักษาชีวิตนี้

แล้วทำคุณงามความดีของเราทางโลกมันก็เป็นอำนาจวาสนาบารมี ถ้าอำนาจวาสนาบารมี คุณงามความดีก็ส่งเสริมไปๆ เวลาเราตกทุกข์ได้ยากมันต้องมีคนช่วยเหลือเจือจานทั้งนั้นน่ะ

เวลามันตกทุกข์ได้ยากคนไม่ทำสิ่งใดมาเลย มันไม่มีสิ่งใดก็ไม่มีสิ่งใด เว้นไว้แต่เวลาเราประพฤติปฏิบัติเรามักน้อยสันโดษเอง เราจำกัดเอง เราจำกัดเพื่ออะไรเราจำกัดเพื่อไม่ให้กิเลสมันฟูขึ้นมา เราจำกัดเองเราตั้งกติกาเองเราตั้งสัจจะเองเราตั้งสัจจะเองว่าต้องเป็นอย่างนี้ๆ แล้วสิ่งใดที่มันเกินมา รับไว้แล้ววางไว้ รับไว้แล้ววางไว้ เป็นอย่างนี้มาตลอดนะ

เมื่อก่อนเราอยู่องค์เดียวคนที่เขาใส่สิ่งใดมาที่ฉันไม่ได้วางไว้ข้างบาตรๆ ไม่ต้องไปบอกเขา ผักบุ้งต่างๆ มันไม่มีใครกัปปิฯหรอก แล้วอยู่องค์เดียว ไว้ข้างบาตรๆ รับสิ่งใดมาแล้วไว้ข้างบาตร ของสิ่งใดที่ใช้ไม่ได้ เราก็ไว้ข้างบาตร เราไม่ไปแตะมันก็ไม่เป็นอาบัติ

นี่มันมีเรื่องนะ โอ๋ย! ถ้าโยมไม่กัปปิฯให้นี่เป็นเรื่องเป็นเรื่องแล้ว ฉันจะรักษาวินัยไงฉันจะรักษาความถูกต้อง พอฉันจะรักษาความถูกต้องโยมต้องทำให้ๆมันก็ไปตีโพยตีพาย

โยมเขาก็ไม่รู้อะไรกับเราหรอก เขาก็อยากทำให้นั่นแหละแต่เขาไม่รู้ว่าวิธีทำมันทำอย่างไรแล้วทำเพื่ออะไรทำแล้วได้อะไรเขาไม่ได้ฝึกฝนเขามา แต่ถ้าฝึกฝนเขามา มันเป็นวินัยกรรมถ้าเป็นวินัยกรรมเพื่อตอบสนองเพื่อบูชาองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ธรรมและวินัยเป็นศาสดาของเรา ธรรมวินัยบัญญัติไว้อย่างนั้น ถ้าภิกษุต้องการทำให้ถูกต้องตามธรรมวินัย เราก็อยากส่งเสริมๆแต่เราต้องสอนเขา ต้องบอกเขาตั้งแต่ก่อนหน้านั้น ไม่ใช่ว่าเราเอาไว้ในบาตรแล้วเราก็จะให้เขาทำให้ๆ แล้วเขาไม่ทำให้ก็น้อยใจๆ น้อยใจอยู่อย่างนั้นน่ะ

แต่ถ้าครูบาอาจารย์ที่เป็นหลักนะ ได้สิ่งใดมาถ้ามันเป็นของผิด ของที่ไม่ถูกต้อง เช่นเวลาหลวงตาท่านออกมา ท่านบิณฑบาตมาชาวบ้านเขาเห็นใจมาก พระบิณฑบาตมา ดูซิได้อะไรไหม ไม่ได้อะไรเลย เขาก็สั่งให้ลูกหลานไปตำปลาร้าให้ท่านก็ยืนดูอยู่แต่ปลานั้นเป็นปลาร้าดิบ ควักมาจากไห ตำมาเสร็จก็ใส่บาตรใส่บาตรมา ท่านเข้าไปถึงที่พักท่าน ท่านก็เอาไปให้กระรอกกระแตเสีย ท่านก็ฉันข้าวเปล่าอย่างเดิม

ท่านบอกเอาใจเขา เอาน้ำใจเขา เขากระวีกระวาดเขาเป็นห่วงเป็นใย เขาห่วงว่าพระจะไม่มีอะไรฉัน เขาอุตส่าห์ไปทำให้ แต่เขาไม่รู้ เขาไปเอาปลาร้าดิบๆ มา

ปลาร้าที่มันดองในไหมันดิบ ต้องทำให้สุกก่อน ภิกษุฉันเนื้อดิบไม่ได้ คนมีธรรมวินัยอดๆอยากๆ ท่านก็เคารพธรรมวินัยท่านก็ไปวางไว้บนแคร่ให้เป็นอาหารสัตว์เสียท่านก็ฉันข้าวเปล่าอยู่เหมือนเดิม บอกเอาใจเขา เอาบุญกุศลของเขาก็เรื่องของเขา แต่เราจะได้สิ่งใด มันมีสติปัญญายับยั้งตัวเราเองนะ

แต่ถ้าเป็นพวกเจ้ากี้เจ้าการก็ต้องสั่งเขาตั้งแต่ตอนนั้นเลยจุดไฟก่อน เอาไปปิ้งก่อน ให้มันสุกก่อนแล้วค่อยเอามาตำ ครึ่งวัน จะไปสอนเขาตอนนั้น ครึ่งวันน่ะ ถ้าให้มันถูกต้องเวลาถูกต้องให้มันถูกต้องที่เราถ้ามันถูกต้องที่เรานะ แล้วเราค่อยฝึกฝนไปมันอยู่ที่อำนาจวาสนาบารมีของคน แล้วก็จริตนิสัยของคนด้วยถ้าจริตนิสัยของคน เขาศึกษามาเขาค้นคว้ามาเขารู้ของเขา เขาจะทำของเขา ทำก็ทำเพื่อบูชาองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ไม่ได้ทำเพื่อเราทั้งสิ้น

เราบริษัท ๔ ภิกษุภิกษุณี อุบาสกอุบาสิกา เรามาค้ำจุนศาสนาค้ำจุนศาสนาแล้วเราพยายามจะค้นคว้าหาความจริงกันพระพุทธศาสนาเป็นความจริง แต่ของเราเป็นความเชื่อ ของเรา เราเชื่อมั่นนะ เราเชื่อในพระพุทธศาสนา แต่เป็นความเชื่อของเราไง มีศรัทธาความเชื่อ ถ้ามีศรัทธาความเชื่อ เราค้นคว้าแล้วพยายามขวนขวายของเราให้มันเป็นความจริงขึ้นมาถ้าเป็นความจริงขึ้นมา รสของธรรมชนะซึ่งรสทั้งปวง

คำว่า “รสของธรรม” แล้วถ้ามันชนะรสทั้งปวง ในโลก ๓โลกธาตุ ดูสิเวลาเข้าฌานสมาบัติ เข้าฌานสมาบัติ จิตนี้เป็นหนึ่ง อัปปนาสมาธิละเอียดลึกซึ้ง นี่มันก็เป็นเรื่องของโลกฌานสมาบัติโลกียปัญญา มันเป็นเรื่องฌานโลกีย์ มันเป็นเรื่องโลกๆ แล้วที่มันละเอียดกว่านั้นน่ะ

รสของธรรมชนะซึ่งรสทั้งปวง ชนะทุกๆรสชาติ แล้วถ้ารสชาติที่เรามาแสวงหากันอยู่นี่ถ้ามันเป็นความจริง สติ ข้างในมีสติมันยับยั้งได้แล้วนะ คนมันทุกข์มันยากเพราะว่า โอ้โฮ! ขาดสติ มันฟุ้งซ่าน มันไปกว้านเอาแต่ความเจ็บช้ำน้ำใจเดิมๆ มาอุ่นมากิน มาคิดอยู่นั่นน่ะ พอสติมันมา ผลัวะ! เอ็งจะบ้าหรือ มันปล่อยเลยนะ ถ้ามีสติ มันปล่อยเลยนะ แล้วสติแล้วทำอย่างไรต่อ

สติก็คือสติใช่ไหม พอมันมีสติแล้วมันก็มีปัญญา เพราะมันระลึกได้ มันสะเทือนใจ พอสะเทือนใจ เห็นไหม ถ้าเรามีสติสิ่งที่กิเลสมันป้อนมา เราก็ไม่หยิบฉวยมา มันก็ไม่เผาเรา แล้วถ้ามีปัญญาขึ้นมา ปัญญาแยกแยะของมันขึ้นมา มันก็เป็นปัญญาอบรมสมาธิขึ้นมา พอเป็นปัญญาอบรมสมาธิก็รักษาหัวใจของตนขึ้นมา รักษาใจของตนขึ้นมาแล้วมันก็เห็นคุณเห็นโทษไง

เวลามันทุกข์มันยากเวลามันฟุ้งมันซ่าน เวลามันทับถมหัวใจ มันเจ็บช้ำน้ำใจมากขนาดไหน เวลามันปล่อย มันเบามันสบาย มันขนาดไหน นี่รสของธรรม ธรรมโอสถรักษาหัวใจรักษาหัวใจ มันพิจารณาต่อเนื่องขึ้นไป ทำต่อเนื่องขึ้นไป ทำต่อเนื่องขึ้นไปจนชำนาญในวสี ชำนาญในการรักษาหัวใจก่อน มันต้องมีความชำนาญ

ถ้าไม่ชำนาญ พอจิตสงบแล้วก็อยากจะใช้สมาธิ พอเป็นสมาธิแล้วก็อยากจะใช้ปัญญา ปัญญาแยกแยะใช้ไปมันก็แบบว่าปลายเปิด ปลายเปิดไปหมดเลยแล้วมันก็เสื่อมไปหมดเลย แล้วก็จับต้นชนปลายไม่ได้ แล้วจะมาเริ่มต้นใหม่จะเริ่มต้นอย่างไรเพราะอะไรเพราะสิ่งที่ได้มาเรายังไม่ชำนาญเรายังไม่รักษาให้มันมั่นคงขึ้นมา

ถ้ามันชำนาญแล้วนะเราพิจารณา เราใช้ปัญญาของเรา ถ้าใช้ปัญญาของเรา ถ้าคุณค่าของความสงบ คุณค่าของกำลังใจมันเบาบางลง เราก็กลับมาทำความสงบ พอสงบพิจารณามันก็เป็นชั้นเป็นตอนโอ้โฮ! สมถกรรมฐานวิปัสสนากรรมฐาน เท้าสองเท้าก้าวเดินไปด้วยกัน

ไอ้นี่มีอยู่เท้าเดียวกระโดดเอา ถ้าได้สมาธิก็สมาธิใหญ่เลย พอได้ปัญญาก็ปัญญาเตลิดเปิดเปิงไปเลย แล้วก็ล้มอยู่นั่นน่ะ ลุกขึ้นไม่ได้เพราะมันมีเท้าเดียว

ถ้าคนที่มีความชำนาญเขาใช้ปัญญาๆของเขาไป พอปัญญา พอมันด้อยค่าลง ด้อยค่าคือมันพิจารณาไม่ได้มันไปไม่ได้ เขาก็กลับมาทำความสงบของใจ ใจสงบระงับมีกำลังขึ้นมาแล้วมันใช้ปัญญา มันก็เดินไปด้วยกัน สมถกรรมฐานวิปัสสนากรรมฐาน มันจะไปด้วยกัน ถ้าไปด้วยกัน เสร็จแล้วมันเข้าสู่มรรค เพราะอะไร มันต้องมีสติ มีสมาธิ มีปัญญาขึ้นมา ฝึกหัดๆ มรรคมันจะเกิดขึ้นมา ฝึกหัดหัวใจขึ้นมา คนทำงานเป็น ใจทำงานเป็น มันทำงานของมันนะ มันเพลิดเพลินของมันนะ

เพราะมีความเพลิดเพลินอย่างนั้น ครูบาอาจารย์ของเราท่านถึงเดินจงกรมจนเป็นร่อง เดินจงกรมทั้งวันทั้งคืน อยู่กันได้อย่างไรเดินจงกรมทั้งวันทั้งคืนนะ แล้วเดินต่อเนื่องๆทำสม่ำเสมอท่านทำได้อย่างไร ท่านทำเพราะเวลามันคลายตัวออกมามันก็ธรรมดาคลายตัวออกมามันก็มีศรัทธามีความเชื่อ มีความมั่นคง แต่เวลาจิตสงบแล้วโอ้โฮ! มีความสุขมาก เวลาใช้ปัญญาไป อู้ฮู!

แค่สวดปาฏิโมกข์ได้ พระที่สวดปาฏิโมกข์ได้ เราเคยสวดปาฏิโมกข์ได้ใหม่ๆ แหม! มันชมตัวเองนะมนุษย์มหัศจรรย์ท่องหนังสือได้ทั้งเล่มเลยล่ะ คิดมาจนป่านนี้ ขนาดท่องได้ทั้งเล่มมันยังว่ามันท่องได้แต่เวลาครูบาอาจารย์ท่านบอกเลยนะ ปาฏิโมกข์มีตำรับตำรา เอ็งยังท่องได้ แล้วธรรมล่ะธรรมที่มันละเอียดลึกซึ้งมันไม่มีที่หมาย ทำอย่างไร

เวลาทำขึ้นไป มันพิจารณาของมันขึ้นไป รักษาหัวใจของเราขึ้นไป มันพิจารณาของมันขึ้นไปพิจารณาเป็นชั้นๆ เข้าไป โอ๋ย! มันมหัศจรรย์น่ะคำว่า“มหัศจรรย์” นะเพราะว่าจิตทำไมมันมีปัญญาได้ขนาดนี้ ทำไมสิ่งที่ระลึกได้ เห็นไหม

หลวงปู่มั่นท่านเทศน์มุตโตทัยที่โบสถ์วัดเจดีย์หลวง ที่ศาลาวัดเจดีย์หลวง แล้วที่บอกว่า “ท่านเทศน์มุตโตทัย ท่านเทศน์เรื่องของเรา” เจ้าคุณอุบาลีฯ ท่านเป็นคนพูดเอง เพราะท่านนั่งฟังอยู่ด้วย ว่าหลวงปู่มั่นท่านเทศน์มุตโตทัย มุตโตทัยก็หัวใจไง แล้วพูดเรื่องของเราเรื่องความรู้สึกนึกคิดของเราที่เรามองข้ามไป เรามองข้ามไป เราขวนขวายอยากได้สรรพสิ่งทั้งนั้นเลย แต่เรามองข้ามหัวใจเราไป เวลาครูบาอาจารย์ท่านเทศน์ท่านย้อนกลับมาให้เรามองที่หัวใจ เรามองที่ความทุกข์ความยากในใจให้มันผ่อนให้มันคลายท่านย้อนกลับมาที่นี่ แล้วเราใช้ปัญญาตามโอ้โฮ! มันมหัศจรรย์ๆ

เวลาว่าจิตมันเร็วมากๆเร็วมากจนมันข้ามไปหมดไงมันข้ามสิ่งที่สะสมในใจ ข้ามไปเอาแต่สิ่งภายนอก ข้ามไปยึดมั่นถือมั่นจากภายนอก แต่มันไม่ได้ดูแลหัวใจของมันไง เวลาสงบเข้ามามันก็มาตีแผ่ข้างในแล้วที่ว่ามันละเอียดๆ มันมหัศจรรย์จนมหัศจรรย์มากเวลาปัญญาเพราะมันมีสติปัญญา มหาสติมหาปัญญาเวลาปัญญาอัตโนมัติ

เวลาว่าติดสมาธิๆ หลวงตาเวลาท่านย้อนกลับมาที่สมาธิพอปล่อย มันเข้างานเลย ปล่อยเข้างานเลย มันไปของมันเลยล่ะมันชำนาญของมัน พอชำนาญของมัน ทำของมันจนมันสมดุลของมัน ต้องสมดุล

คำว่า“สมดุล” คือมัชฌิมาปฏิปทาไม่เอียงไปข้างใดข้างหนึ่ง ไม่ถ่วงไปข้างใดข้างหนึ่ง สมดุลของมัน มันจะรวมลง มัชฌิมาปฏิปทา มรรคสามัคคี เวลามันหลุด เวลามันขาดเป็นชั้นเป็นตอนๆ นี่ยิ่งมหัศจรรย์เข้าไปใหญ่ มันคายของมันออกไป นี่พระพุทธศาสนาสอนลงที่นี่ สอนลงหัวใจของบริษัท ๔ ถ้าบริษัท ๔ นี่พูดถึงในการประพฤติปฏิบัตินะ

แต่เราทำบุญกุศลของเราก็ทำเพื่ออำนาจวาสนาบารมี สีเลน สุคตึยนฺติ สีเลน โภคสมฺปทา ศีลทำให้เราสงบระงับมีความสุขสงบของเรา มีโภคสมบัติขึ้นมาเพราะเราประหยัดมัธยัสถ์เราดูแลทรัพย์สมบัติของเรารู้จักซ่อมแซมบำรุงรักษา รู้จักเก็บ รู้จักประหยัดมัธยัสถ์ มีศีลมีธรรมขึ้นมาเพื่อชีวิตของเรา ถ้าทางโลกก็เพื่อประสบความสำเร็จทางโลกถ้าทางธรรมประพฤติปฏิบัติแล้วก็ให้ได้คุณธรรมในหัวใจขึ้นมา เพื่อให้มันมีคุณธรรมเป็นสมบัติของใจดวงนั้น เอวัง